Monday, November 29, 2010

Jonathan Littell, Ευμενίδες

Jonathan Littell, Ευμενίδες, μτφρ. Αγγελος Φιλιππάτος, Λιβάνη 2008, σελ 951
Jonathan Littell, Les bienveillantes, 2006 / The Kindly Ones(στην αγγλική μετάφραση)
Κέρδισε το μεγάλο βραβείο μυθιστορήματος της Γαλλικής Ακαδημίας καθώς και το βραβείο Goncourt το 2006.
Υπάρχει αφιέρωση στην αρχή του βιβλίου: Στους νεκρούς.

Ο συγγραφέας έχει δηλώσει ότι έχει δουλέψει πολλά χρόνια για τη συγγραφή του βιβλίου ψάχνοντας σε αρχεία, μαρτυρίες, ντοκουμέντα, ταινίες, ιστορικές έρευνες, στρατιωτικά και διοικητικά έγγραφα, και έχοντας ταξιδέψει για επιτόπια έρευνα σε αρκετές χώρες. Ο τίτλος παραπέπμει στην ομώνυμη τραγωδία του Αισχύλου και στο δίπολο Ερινύες-Ευμενίδες, στις έννοιες έγκλημα-τιμωρία, τύψεις-καθαρμός, σκληρότητα-επιείκια, δίκαιο-άδικο.

Ακολουθώντας την δομή μιας σουίτας του Μπάχ ή των μουσικών έργων για κλαβεσάν του Rameau και του Couperan, αγαπημένων συνθετών του αφηγητή, χωρίζει το βιβλίο σε εφτά μέρη: μετά την εισαγωγική toccata ακολουθούν έξι ρυθμοί/χοροί (allemande I, II, courante, sarabande, menuet en rondeaux, air, gigue) συνθέτοντας έναν μακάβριο χορευτικό κύκλο. Εκτός από το πρώτο κεφάλαιο, σε όλα τα υπόλοιπα ακουλουθείται αυστηρή χρονολογική σειρά στην αφήγηση των "ιστορικών" γεγονότων, με κάποια πισογυρίσματα που αφορούν μόνο τη προσωπική ζωή και τη παιδική ηλικία του ήρωα.

1.Toccata (13-36): δεκατία του εδομήντα, ο αφηγητής μας πληροφορεί για το παρόν, δουλεύει σ΄ένα εργοστάσιο παραγωγής δαντέλας στη βόρεια Γαλλία, πιθανόν στο Καλέ όπου ανθούσε για πολλά χρόνια η βιοτεχνία του υφάσματος. Ζεί μια ήρεμη και ταχτοποιημένη ζωή, με τη γυναίκα και τα δίδυμα παιδιά του, χωρίς να τον συνδέει κάποια ιδιαίτερη σχέση αγάπης μαζί τους. Παράλληλα μας πληροφορεί για το παρελθόν του και τον ρόλο του στη ναζιστική Γερμανία ως μέλος των Einsatzgruppen(τάγματα θανάτου, SS, Gestapo, Kripo, SD που ακολουθούσαν και συνεργάζονταν με την Wehrmacht/ένοπλες δυνάμεις).Μας παρουσιάζει τον σκοπό της συγγραφής, που είναι η αφήγηση της ιστορίας του κατά τον πόλεμο χωρίς να ζητά να απολογηθεί ή να αποδώσει ευθύνες. Είναι καλό, όταν κάποιος καταφέρει να τελειώσει την ανάγνωση των 950 σελίδων, να επιστρέψει και να ξαναδιαβάσει αυτό το πρώτο κεφάλαιο, όπου ο αφηγητής δίνει τις δικές του εξηγήσεις όταν όλα έχουν τελειώσει.

"Frères humains, laissez-moi vous raconter comment ça s`est passé...il`s`agit d`une sombre histoire, mais édifiante aussi, un veritable conte moral..."
"Αδέρφια μου, συνάνθρωποί μοι, επιτρέψτε μου να σας αφηγηθώ πως συνέβησαν όλα. Δεν είμαστε αδέρφια σου και δε θέλουμε να τα μάθουμε, θα μου απαντήσετε. Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για μια δραματική αλλά εποικοδομητική ιστορία, για ένα πραγματικό παραμύθι με ηθικό δίδαγμα, σας διαβεβαιώνω...Εξάλλου σας αφορούν: θα δείτε ότι σας αφορούν. Μη νομίζετε ότι θα προσπαθήσω να σας πείσω για οτιδήποτε... "

"Αν έπειτα από τόσα χρόνια αποφάσισα να γράψω την ιστορία μου, είναι για να βάλω σε μια σειρά όσα έγιναν, όχι για σας, αλλά για μένα....Μετά τον πόλεμο έζησα διακριτικά. Δόξα τω θεώ, δε χρειάστηκε ποτέ, όπως έκαναν μερικοί πρώην συνάδελφοί μου, να γράψω τα απομνημονεύματά μου για να δικαιολογηθώ, επειδή δε χρειάζεται να δικαιολογήσω τίποτα.... Δε μετανιώνω για τίποτα: έκανα τη δουλειά μου, αυτό είναι όλο....
Εξάλου οι άνθρωποι ξεχνούν γρήγορα. Το διαπιστώνω καθημερινά. Ακόμη και όσοι έξησαν τον πόλεμο, αναφέρονται σχεδόν πάντα σ`αυτόν χρησιμοποιώντας στερεότυπες σκέψεις και φράσεις.... ένας σάπιος συναισθηματισμός, μια νεκρή, αποκρουστική γλώσσα."

"Εδώ και πολλά χρόνια η σκέψη του θανάτου είναι πιο κοντά μου και απο τη φλέβα του λαιμού μου, όπως αναφέρει η τόσο όμορφη φράση του Κορανίου"

"...αυτό που έλεγε ο Σοφοκλής: Αυτό που περισσότερο απ`όλα πρέπει να προτιμάς, είναι να μην είχες γεννηθεί. Εξάλλου, και ο Σοπενχάουερ έχει γράψει περίπου το ίδιο: θα ήταν προτιμότερο να μην υπήρχε τίποτα. Καθώς στη Γη υπάρχει περισσότερος πόνος παρά ευχαρίστηση...η αγωνία του ζώου που το κατασπαράζουν είναι μεγαλύτερη από την ευχαρίστηση αυτού που το κατσπαράζει".


2.Allemand I,II(37-332): ακολουθούμε τον αφηγητή-πρωταγωνιστή, τον δόκτωρ Μαξιμίλιαν Άουε, στο ανατολικό μέτωπο του πολέμου, στην Ουκρανία, την Κριμαία και τον Καύκασο. Παρακολουθούμε τη ωμή σφαγή χιλιάδων Εβραίων και Μπολσεβίκων. Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε τις διαμάχες και τις κόντρες ανάμεσα στα διάφορα στρατιωτικά σώματα και τάξεις. Γινόμαστε μάρτυρες μιας σκληρής διαμάχης στους κόλπους της γερμανικής γραφειοκρατίας (με γλωσσολογικά και ανθρωπολογικά επιχειρήματα)για το αν μια ξεχασμένη φυλή του Καυκάσου είναι όντως εβραϊκή ή όχι και για την τύχη που θα πρέπει να τις επιφυλάξουν οι Γερμανοί. Το κεφάλαιο τελειώνει με την δυσμενή μετάθεση του αφηγητή στο Στάλιγκραντ.

3. Courante (333-420): Η πολιορκία του Στάλιγκραντ. Τα σημάδια της αδυναμίας. Ο διάλογος με τον μπολσεβίκο αιχάλωτο για τις διαφορές και τις ομοιότητες του εθνικοσοσιαλισμού και του σοσιαλισμού. Ο τραυματισμός του αφηγητή από σφαίρα στο κεφάλι και η σωτηρία του από θαύμα. Εξαιρετικές οι σελίδες της παραληρηματικής περιπλάνησης στον ονειρικό κόσμο κατά την διάρκεια της ανάρρωσης, στα ρύματα κάτω από την παγωμένη επιφάνεια του ποταμού, στο ονειρικό αερόστατο, στις λευκές χιονισμένες κοιλάδες, με πρωταγωνίστρια την δίδυμη αδερφή του ήρωα.

4.Sarabante (421-520): Ο Μαξ Άουε αναρρώνει από το τραύμα του, παρασημοφορείται σαν ήρωας και προάγεται. Περνά κάποιο διάστημα στη Γαλλία, βρίσκει παλιούς φίλους και επισκέπτεται την μητέρα του και τον πατριό του στην Αντίμπ, με τους οποίους δεν είχε ιδιαίτερα καλές σχέχεις. Οι γονείς του δολοφονούνται άγρια. Δεν γνωρίζουμε (ούτε οι αναγνώστες ούτε ο ήρωας ) αν ήταν αυτός ο δράστης του φριχτού εγκλήματος. Φεύγει σαν κυνηγημένος κι επιστρέφει γρήγορα στο Βερολίνο.

5.Menuet en rondeaux (521-834): αποτελεί το μεγαλύτερο κεφάλαιο του βιβλίου. Ο Μαξ Άουε προωθείται από κάποιους υψηλά ιστάμενους και αναβαθμίζεται. Εργάζεται στο πλευρό του Heinrich Himmler. Παρακολουθούμε εκ των έσω πρόσωπα, χαρακτήρες, προσωπικές φιλοδοξίες, αντικρουόμενες ιδεολογίες, διαπλοκές (Himmler, Eichmann, Rudolf Höß, Speer). Η γερμανική γραφειοκρατία και η τελική λύση, το δίλημμα: εξόντωση όλων των Εβραίων ή χρησιμοποίησή τους ως εργατικό δυναμικό στη πολεμική βιομηχανία της Γερμανίας. Επίσκεψη στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οργάνωση και συνθήκες κράτησης. Επιχείρηση στην Ουγγαρία. Παραληρηματικός πυρετός, μονόλογοι για την ευθύνη/γνώση των απλών ανθρώπων-ενοχές. Συνεχόμενοι βομβαρδισμοί στο Βερολίνο, ήττες, πτώση του ηθικού, πραξικόπημα εναντίον του Χίτλερ, εσπευσμένη εκκένωση του Αουσβιτς από φόβο να μην πέσει στα χέρια των Ρώσων. Αστυνομικοί τον κατηγορούν για τον φόνο της μητέρας του και του πατριού του.


6. Air (835-880): Ο ήρωας περνά μερικές εβδομάδες μακριά από το βομβαρδιζόμενο Βερολίνο και τα πεδία των μαχών, στο έρημο σπίτι της αδερφής του, στη Πομεναρία (περιοχή στις ακτές της Βαλτικής που μοιράζεται στη Γερμανία και τη Πολωνία). Χάνει την αίσθηση του χρόνου και της πραγματικότητας, βυθίζεται σε μια ονειρική διάσταση, αφήνεται στα πάθη του και την αιμομικτική εμμονή του για την αδερφή του Ούνα. Άκρατος ερωτισμός και παραλήρημα, σεξουαλική υπερδιέγερση και καταβύθιση στο φαντασιακό βυθό, χίμαιρες και φαντάσματα.


7.Gιgue (881-939): προέλαση των Ρώσων, περιπετειώδης φυγή από το κτήμα της αδερφής του, επιστροφή σ`ένα κατεστραμένο και καιόμενο Βερολίνο όπου επικρατεί το χάος και η αναρχία λίγο πριν το τέλος. Αποκτήνωση.
Την ώρα που μπαίνουν τα ρώσικα τανκς στη πόλη, οι παλιοί λογαριασμοί μοιάζουν να ξεκαθαρίζουν μέσα στη ¨θεατρική σκηνή" του κατεστραμένου ζωολογικού κήπου. Οι δύο αστυνομικοί που τον κατατρέχουν σαν ερινύες καιρό τώρα για τον φόνο των γονιών του σκοτώνονται από ελεύθερα πυρά, ενώ ο Αουε δεν διστάζει να σκοτώσει τον καλύτερο φίλο του, που του είχε σταθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια, προκείμενου ν`αφήσει τη δική του ταυτότητα στη τσέπη του φίλου του και να καρπωθεί μια νέα, ψεύτικη γαλλική ταυτότητα ώστε να μπορέσει να διασωθεί και να περάσει ατιμώρητος στη Γαλλία. Εχει πλέον ξεκαθαρίσει με το παρελθόν του (τελευταία φράση: "οι ευμενίδες ξαναβρήκαν τα ίχνη μου").


Ο 'Ηρωας

Ο ήρωας-αφηγητής έχει κάποιες ιδιαιτερότητες (μερικές από τις οποίες μοιάζει να ικανοποιούν κάποια κλισέ και στερότυπα για τους ναζί). Είναι διανοούμενος, νομικός και γνώστης της λογοτεχνίας (συχνές λογοτεχνικές αναφορές πχ Σταντάλ, Μπλανσό, Φλωμπέρ, αλλά και σύνδεση με τους Brasillach et Rebatet). Μιλά γαλλικά, λατινικά και αρχαία ελληνικά. Αγαπά με πάθος τη μουσική. Δεν μπορεί να αποδεχτεί την εγκατάλειψη από τον πατέρα του. Είναι ομοφυλόφιλος, αιμομίκτης (από τη σχέση του με την αδερφή του αποκτά δίδυμα) και μητροκτόνος(γεγονός που δεν επιβεβαίωνεται αλλά υπονοείται). Η ζωή του και ο χαρακτήρας του πράγματι θα μπορούσαν να δώσουν υλικό για μια τραγωδία. Εκτός από τον τίτλο, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε κι αλλους παραλληλισμούς με την τριλογία του του Αισχύλου Ορέστεια: Ο Ορέστης σκοτώνει την μητέρα του για να εκδικηθεί την δολοφονία του πατέρα του. Ο Μαξ Αουε κατηγορεί την μητέρα του για την φυγή του πατέρα του και την κήρυξή του ως αποθανόντα μετά την εξαφάνισή του. Επιστρέφει μετά από χρόνια στο πατρικό σπίτι και ακολουθεί η δολοφονία της μητέρας του και του πατριού του με τσεκούρι, χωρίς να περιγράφεται η σκηνή. Αυτοδικία και "απόδοση δικαιοσύνης".

Ο ίδιος ο συγγραφέας δηλώνει για τον ήρωά του ότι διάλεξε το όνομα τυχαία, μέσα από μια μεγάλη συγκεντρωτική λίστα ονομάτων, επειδή του άρεσε η ιδέα για ένα όνομα που να μην περιέχει σύμφωνα: Άουε. Και μάλιστα αναφέρει ότι μετά την έκδοση του έργου έλαβε ένα γράμμα από κάποιον στην Αμερική που είχε ακριβώς το ίδιο όνομα Maximilien Aue.
Conférence du 24 avril 2007, De l'abjection à la banalité de mal, ENS /
Table ronde autour de "Les bienveillantes" de Jonathan Littell
http://www.diffusion.ens.fr/index.php?res=conf&idconf=1726 :


*
Πρόκειται για "επικό έργο", έναν λογοτεχνικό άθλο, όχι μόνο για το μέγεθος αλλά και για όλη την έρευνα, τη σχολαστικότητα και την απίστευτη δουλειά που κρύβεται πίσω από κάθε σελίδα. Εχει στοιχεία από λογοτεχνικά απομνημενεύματα και αυτοβιογραφία. Σε κάθε σκηνή καταλαβαίνουμε το αποτύπωμα της ιστορίας και της πραγματικής πραγματικότητας να συμπιέζουν τη μεμβράνη της λογοτεχνικότητας. Σε κάποιες στιγμές έχουμε απρόσωπη, αποστασιοποιημένη αφήγηση, με λεπτομερή παράθεση στοιχείων και ντοκουμέντων που θυμίζει ντοκιμαντέρ. Σε κάποια άλλα σημεία η αφήγηση χρωματίζεται απο συναισθήματα, σωματοποιείται η φρίκη και η τρέλα μέσα από τα συμπτώματα της υγείας του ήρωα. Η ατμόσφαιρα και η "αίσθηση" της εποχής αναπαριστάται ανάγλυφα από μικρές χαρακτηριστικές λεπτομέρεις. Μέσα από ένα λογοτεχνικό έργο όπου οι φανταστικοί ήρωες συγκατοικούν και συνομιλούν με υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα, ξαναδιαβάζουμε και κατανοούμε την ιστορία από μια ιδιαίτερη οπτική. Γνωρίζουμε τη ναζιστική απολυταρχία και θηριωδία εκ των έσω, μέσα από τα ίδια τα γρανάζια του μηχανισμού της.
Από συνέντευξη στη Wall Street Journal:
"How difficult was it to focus on the death squads in the Ukraine and various concentration camps? When you write, you don't think about the content, you think about the sentences, the grammar, the syntax, the rhythm. It's like a painter. Hieronymus Bosch was able to paint Hell by thinking how this black would go with that red. It's the same with writing."

Το μυθιστόρημα εχει παραλληλιστεί από μερίδα κριτικών με "έργα-ποταμούς" μεγάλων, κλασικών συγγραφέων πχ Δάντης, Τολστόη, Ουγκώ, Ντοστογιέφσκι. Από άλλη μερίδα κριτικών έχει κατακριθεί με έντονο τρόπο πχ "πορνογραφία του ολοκαυτώματος", "ο σκοπός του είναι απλά να σοκάρει".


(Pope's screaming head, Francis Bacon)
*
Η προσωπική μου γνώμη, όμως, είναι το μέγεθος του βιβλίου, σε συνδυασμό με το θέμα, μπορεί να δρά αποτρεπτικά προς τους επίδοξους αναγνώστες. Στην διάρκεια της ανάγνωσης ένοιωσα συχνά έντονη κούραση καθώς και την επιθυμία να το παρατήσω. Χρειάστηκε να επιμείνω αρκετά και να πιέσω τον εαυτό μου για να το τελειώσει. Νομίζω ότι πολλές λεπτομέρειες θα μπορούσαν να λείπουν και ο όγκος του βιβλίου να συμπυκνωθεί στο μισό. Επίσης, είναι ιδιαίτερα κουραστική η συνεχής αναφορά στους στρατιωτικούς βαθμούς, τους τεχνικούς όρους και τις υπηρεσίες της γερμανικής γραφειοκρατίας και μάλιστα στη γερμανική γλώσσα.

*
Το θέμα είναι ιδιαίτερα λεπτό. Ο ήρωας φέρεται να μην έχει μετανοιώσει για τίποτα. Εκτελούσε απλά διαταγές. Ηταν αναγκασμένος να συμμετέχει, είτε απλά με τη παρουσία του είτε έμπρακτα, στο "σφαγείο" του ναζισμού:
"σε καιρό πολέμου ο πολίτης χάνει ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματά του, το δικαίωμα να ζεί...αλλά σπάνια επισημαίνουν ότι ο πολίτης χάνει ταυτόχρονα ένα ακόμη δικαίωμα...το δικαίωμα να μην σκοτώνει...Στις περισσότερες περιπτώσεις, ένας άντρας που στέκεται όρθιος πάνω από έναν ομαδικό τάφο δεν έχει ζητήσει να βρίσκεται εκεί πιο πολύ από κάποιον που, νεκρός ή ετοιμοθάνατος, κείται στο βάθος του τάφου"... Βέβαια, αυτός που βρίσκεται στο βάθος του τάφου δεν έχει καμία δυνατότητα επιλογής ή διαφυγής, ενώ ο δήμιος, αν νοιώσει τη βοή του ανθρωπισμού μέσα του, μπορεί να επιλέξει να παρακούσει τις εντολές (επισύροντας βέβαια κάποια ποινή για την ανυπακοή του).

Επίσης τίθεται το θέμα της "κοινοτοπίας του κακού"(όπως το είχε θέσει η Χάνα Άρεντ με αφορμή τη δίκη του Αιχμαν). (Αλλωστε σ`ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου δεν παύει να μιλά για μετριότατη, άχρωμη προσωπικότητα του Άιχμαν).

"Ο Μάιστερ Εκχαρτ έχει γράψει: Ενας άγγελος στη Κόλαση πετάει μέσα στο δικό του μικρό σύννεφο του Παραδείσου. Πάντα σκεφτόμουν ότι και το αντίθετο είναι αληθινό, ότι ένας δαίμονας στο Παράδεισο πετάει μέσα στο δικό του μικρό σύννεφο της κόλασης.
Όμως δε πιστεύω ότι είμαι ένας δαίμονας....
Είμαι ένας άνθρωπος όπως οι άλλοι, είμαι ένας άνθρωπος όπως εσείς.
"

Αυτό που τον ενδιαφέρει δεν μόνο η συγκεκριμένη περίπτωση (ναζιστική θηριωδία, γενοκτονία των Εβραίων)αλλά κάθε παρόμοια μορφή οραγνωμένης θηριωδίας πχ Ρουάντα, Κονγκό, Τσετσενία...
« j'aurais pu prendre des exemples plus récents que j'ai vécus de près, au Congo, au Rwanda, en Tchétchénie. Mais j'ai pris les nazis pour prendre un cas de figure où le lecteur ne pourra pas se défausser en prétextant que “Ah ! ce sont des Noirs ou des Chinois”. Il fallait ancrer ce récit chez des gens comme nous pour empêcher le lecteur de prendre de la distance. »

"Στη πραγματικότητα ζούμε στο χειρότερο κόσμο που θα μπορούσε να υπάρχει. Ασφαλώς ο πολεμος τελείωσε. Και σε όλους έγινε μάθημα: ποτέ πια πόλεμος. Είστε, όμως, βέβαιοι ότι κατάλαβαν όλοι το μάθημα;"

+

http://erea.revues.org/257 Portrait of the Writer as a Traitor: the French Purge trials (1944-1953) Gisèle SAPIRO

Tuesday, November 23, 2010

Rudolf Arnheim, Η Δυναμική της αρχιτεκτονικής μορφής


Φωτογραφία από τον John Gay, 1950, © National Portrait Gallery, London


Rudolf Arnheim, Η Δυναμική της αρχιτεκτονικής μορφής, Βασισμένο στις διαλέξεις του 1975 στο πανεπιστήμιο Cooper Union, Μετάφραση Ιάκωβος Ποταμιάνος, University Studio Press, Θεσσαλονικη 2003, σελ.396

Δεν είμαι αρχιτέκτονας, ούτε έχω κάποια επιστημονική κατάρτιση πάνω σε θέματα αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και δόμησης, όμως πάντα μ`ενδιέφερε αυτή η "Τέχνη" στο βαθμό που επηρεάζει αισθητικά και πρακτικά την καθημερινότητα μου. Είχα την τύχη να ζήσω σε διάφορες πόλεις, γειτονιές και περιβάλλοντα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, και με βάση αυτή την συγκριτική εμπειρία να μπορώ να διαπιστώσω τις διαφορετικές δυναμικές των δομημένων(και μη) χώρων.
Μερικές φορές αισθάνομαι πως οι δρόμοι διασχίζουν το μέσα μου, κάποιες φορές οι προσόψεις των κτιρίων μπορούν να υποδέχονται με ασφάλεια και σεβασμό τις σκέψεις ή τα αισθήματα της στιγμής, οι προοπτικές να σύρουν στις ράγες τους επιθυμίες και προσωπικούς στόχους, φωλιές του χώρου, αντικατοπτρισμοί, υποδοχές, υλικά αγαπητικά αγγίξιμα, συνδυασμοί χρωμάτων, αποχρώσεις που συνοιμιλούν με το περιβάλλον, σύννεφα που ρίχνουν την κινούμενη σκιά τους σε όγκους κτιρίων και πλατείες, μνήμες που δομούνται κι αποσύρονται στο μέσα δώμα του μυαλού, μνήμες της ιστορίας που αγκιστρώνονται στους τοίχους και τα υλικά των πόλεων, μοναχικά αγάλματα, καμπύλες και αιχμές, σχήματα, σχέδια, μορφές, ρυθμοί, αισθήσεις. Η πόλη μπορεί ν`ανασαίνει., ή, άλλες φορές, να λειτουργεί αρνητικά, κλέβει το οξύγονο, ασχημίζει και βαραίνει, εμποδίζει την ελεύθερη ανάπτυξη των μουσικών μαιάνδρων τής σκέψης μας...

Η επίλυση πρακτικών προβλημάτων χρήσης και ανάγκης μπορεί να συνδυάζεται με την αισθητική πληρότητα. Ενα υπνοδωμάτιο μπορεί απλά να είναι χώρος ύπνου, όμως στους τοίχους του μπορεί και να προβάλλεται το ολόγραμμα των ονειρικών μας διαδρομών, ενώ εμείς κοιμόμαστε. Μια τραπεζαρία μπορεί να είναι απλά χώρος φαγητού, όμως μπορεί επιπρόσθετα και να διαμορφώνει την αισθητική των γεύσεων, να βοηθά την απορρόφησή τους από τα γευστικά μας νεύρα και να ενισχύει το αίσθημα της απόλαυσης.
Το κέλυφος ενός κτιρίου μπορεί ν`αποτελείται από σίδερα, μπετόν, καλώδια, σωληνώσεις, όμως και κάτι παραπάνω που δεν έχει να κάνει με μετρήσιμα, απτά υλικά...

Η θεματική του Rudolf Arnheim εξετάζει τη δύναμη των οπτικών εντυπώσεων που δημιουργούνται από την αρχιτεκτονική από σκοπιά επιστημονική, φιλοσοφική, αισθητική και ψυχολογική. Ενα βιβλίο με φρέσκια ματιά, που δεν αναλώνεται κουραστικά σε επιστημονικούς όρους και μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον όχι μόνο των ειδικών αλλά και του γενικού αναγνώστη.


"Η οπτική εμπειρία της μετακίνησης αποτελεί πάντοτε ένα σχετικό ζήτημα. Μεταδίδεται μέσω της μετατόπισης σε σχέση με το περιβάλλον το οποίο χρησιμεύει ως πλαίσιο αναφοράς. Καθώς κινούμαστε, το ίδιο μας το σώμα ή το όχημα παραμένει οπτικά ακίνητο. Είναι μόνο η μετατόπιση των πραγμάτων γύρω μας που επιβεβαίώνει στα μάτια την κιναισθητική πληροφορία της μετακίνησης. Οταν πετά κανείς μέσα σε ομίχλη ή πυκνά σύννεφα, δεν αντιλαμβάνεται καμιά προέλαση και το ίδιο ισχύει όταν προχωρά μέσα στην αποπνικτική μονοτονία των διαδρόμων σε κτίρια γραφείων ή ξενοδοχεία. Το δίκτυο των δρόμων του Μανχάτταν που εκφράζεται από τις σειρές των ανώνυμων κτιρίων, κουράζει τον πεζό, γιατί πρέπει να προσθέσει στη μυϊκή του κόπωση και τη ψυχολογική προσπάθεια του να πείσει τον εαυτό του ότι προχωρά. Μια και η παρόρμηση αυτή δεν ενθαρρύνεται από το εξωτερικό περιβάλλον, πρέπει να παραχθεί εσωτερικά. Η ηττοπαθής ανία μετριάζεται όταν..." 217

"Ενας άλλος παράγοντας είναι το κατά πόσον τα κτίρια είναι ανοιχτά ή κλειστά. Με καθαρά ποσοτικούς όρους μπορεί κανείς να υπολογίσει πόσος εξωτερικός τοίχος είναι ανοιχτός και πόσος κλειστός... θα έπρεπε ν`αρχίσει έχοντας κατά νου ότι το κλειστόν ενός τοίχου ή μάζας εμποδίζει την προώθησή μας μέσω του χώρου. Το ανοικτόν κάνει το περιβάλλον προσβάσιμο στους ενοίκους του κτιρίου και τους εκθέτει σε διείσδυση από τα έξω... Ο τοίχος, ως διαχωριστικό στοιχείο του Εξω από το Μέσα, δημιουργεί μια απότομη αντιπαράθεση δύο κόσμων....ενώ αρχικά ανήκει στο έξω, μεταστρέφεται, ώστε να ανήκει στο μέσα. Η φαντασία μας πρέπει ν ακάνει ιδιαίτερη προσπάθεια για να αναλογιστεί ότι ο δυτικός τοίχος του εσωτερικού μια εκκλησίας δεν είναι παρά η πρόσοψή της ιδωμένη από πίσω. Τα ανοίγματα είναι οι ενδιάμεσοι μεταξύ των κόσμων που διαχωρίζονται από τα αρχιτεκτονικά φράγματα..." 314-315

Περιεχόμενα (ενδεικτικά):
Στοιχεία του χώρου

Κατακόρυφος και οριζόντια (Ασυμμετρικός χώρος, στην όραση αρέσει το κατακόρυφο, Οριζοντιότητα, Η δυναμική της κολόνας, Ο νους προσθέτει το νόημα...)

Το συμπαγές και το κενό (Τα κτίρια στο περίγυρό τους, Απεριόριστο φόντο, Η αλληλεπίδραση τψν χώρων, Ο δρόμος ως μορφή...Το μέσα και το έξω, Το κοίλο και το κυρτό...)

Το πως φαίνεται και το πως είναι (Αντιλαμβανόμενοι ένα στερεό...Η ανάγνωση της θέας σε βάθος, Το φάσμα των εικόνων, Το κτίριο καθώς γίνεται ορατό, Πλαγιότητα και βάθος)

Κινητικότητα(...Αξιοπρεπής ακινησία, Σκέπαστρο και λαγούμι...)

Τάξη και αταξία (Η αντίφαση είναι ελάττωμα...Επίπεδα πολυπλοκότητας, Αλληλεπίδραση σχημάτων, Το φάσμα των τάξεων...)

Σύμβολα μέσω της δυναμικής (Οπτικές ετικέτες....το τεχνούργημα στη φύση, Είναι γλυπτική;, Δυναμικές αναλογίες, Το ανοικτόν των κτιρίων...)

Εκφραση και λειτουργία (...Τι εκφράζουν τα αγγεία...Τα κτίρια διαπλάθουν τη συμπεριφορά; Πως οι ιδέες παίρνουν σχήμα, Ολες οι σκέψεις οικοδομούνται...)


Παράλληλο ανάγνωσμα: Gaston Bachelard, Η ποιητική του χώρου, εκδ. Χατζηνικολή, 1982,


Εξαιρετικό το άρθρο του Αλέξη Σταμάτη για τη σχέση Λογοτεχνίας και Αρχιτεκτονικής:



Giorgio de Chirico, Μystery and melancholy of a street, 1914

Sunday, November 14, 2010

~Mindful~

~Mindful~

Every day
I see or hear
something
that more or less

kills me
with delight,
that leaves me
like a needle

in the haystack
of light.
It was what I was born for -
to look, to listen,

to lose myself
inside this soft world -
to instruct myself
over and over

in joy,
and acclamation.
Nor am I talking
about the exceptional,

the fearful, the dreadful,
the very extravagant -
but of the ordinary,
the common, the very drab,

the daily presentations.
Oh, good scholar,
I say to myself,
how can you help

but grow wise
with such teachings
as these -
the untrimmable light

of the world,
the ocean's shine,
the prayers that are made
out of grass?

Mary Oliver , Why i wake early, Beacon Press ( 2004)

Wednesday, November 3, 2010

για να προγεύομαι το χώμα...



"Ανάσκελα...
για ν`αποκτώ με τα άστρα αμεσότητα
Μπρούμητα...
για να προγεύομαι το χώμα

Αριστερό πλευρό για να ενισχύω τον εφιάλτη της καρδιάς
Απ`το δεξί, για να μιμούμαι διπλωμένο βρέφος

Ολες οι στάσεις ανθρώπου που έπεσε
Ολες οι εγγενώς ματαιωμένες στύσεις."

Από το βιβλίο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΛΤΣΟΥ ~ "O απάνθρωπος"

Tuesday, November 2, 2010

Ο λωτός μέσα στη καρδιά

















"Αυτός που γνωρίζει τα τρία φωνήματα της συλλαβής ΩΜ
γνωρίζει Αυτό
που πάνω του ολόκληρο το σύμπαν έχει υφανθεί...

Όπως το άρωμα μέσα στο λουλούδι
το βούτυρο μέσα στο γάλα,
το λάδι μέσα στο σουσάμι,
και το χρυσάφι μέσα στο χρυσίτη,
ένας λωτός κρατιέται μέσα στη καρδιά:
σκυμένος προς τα κάτω
ορθώνει το κοτσάνι του και έχει ένα σημάδι στη βάση του:
στο μέσο του το πνεύμα ξεκουράζεται...

όταν λέγοντας "ΩΜ" ο οπαδός προφέρει το φωνήεν Α
ο λωτός ορθώνεται,
και εισχωρεί όταν προφέρεται το Υ
με το ρινικό Μ, το ΩΜ είναι ολόκληρο,
προεκτεινόμενο από την αντήχηση με τη μορφή του μισοφέγγαρου:
Κάτω από τη μορφή του καθαρού Λόγου
εκεί βρίσκεται το αόρατο βράχμαν....

Και όπως μια χελώνα μαζεύει μέσα της
τα χέρια της, τα πόδια, το κεφάλι της,
ο οπαδός έχοντας γεμίσει το σώμα του
με τη βοήθεια του εισπνευσμένου αέρα,
μαζεύει μέσα του τις αισθήσεις του.
....
ο εισπνεόμενος αέρας ανυψώνεται
και μένει ακίνητος στο κέντρο του σώματος
όπως η φλόγα μιας λάμπας.

Ο οπαδός τότε βρίσκεται μέσα στην έρημο
μέσα στην ειρήνη.
Εκεί θα βρεί τη βεβαιότητα
γιατί θα εκτιμήσει όλα τα πράγματα
με το μέτρο της ψυχής...."

Jean Varenne, Upanishad/ Ουπανισάντ του Γιόγκα, μετάφραση Γ. Τζαμαλούκας, Δωδώνη 1978