Wednesday, October 13, 2010

The bluest eye


Τόνι Μόρισον, Γαλάζια μάτια, Νεφέλη 1995, Μετάφραση Κατερίνα Σχινά, 237 σελίδες / The bluest eye, 1970

Το μυθιστόρημα μοιράζεται στις τέσσερις εποχές - κύκλους.
Ξεκινά με μια μικρή αφήγηση δύο σελίδων που θυμίζει αναγνωστικό δημοτικού, ή παραμύθι. Εικονογραφείται με απλές πινελιές η ήρεμη κι ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή. Όλα μοιάζουν ειδυλικά. Το τυπικό αμερικάνικο πρότυπο ευτυχίας. "Να το σπίτι. Είναι πράσινο και άσπρο. Εχει κόκκινη πόρτα. Είναι πολύ όμορφο. Να η οικογένεια. η μητέρα, ο πατέρας,. Ο ντικ και η Τζέην ζουν ευτυχισμένοι. Δείτε τη Τζέην. Εχει ένα κόκκινο φόρεμα. Θέλει να παίξει. ποιός θα παίξει με τη Τζέην; Δείτε τη γάτα. Κάνει νιάου. Ελα να παίξεις. Ελα να παίξεις με τη Τζέην...Δείτε τη μητέρα. Η μητέρα είναι πολύ καλή. Μητέρα θα παίξεις με τη Τζέην; Η μητέρα γελά. γέλα, μητέρα, γέλα. Δείτε το Πατέρα. Είναι ψηλός και δυνατός. πατέρα θα παίξεις με τη Τζέην;...Γαβ γαβ κάνει ο σκύλος. Θέλεις να παίξεις με τη Τζέην; Τρέξε σκυλάκι,τρέξε..."

Προς το τέλος, θυμίζει τον απομαγνητοφωνημένο λόγο ομιλούσας κούκλας που ο δίσκος της κολλάει: "Νατοσπίτιείναιπράσινοκαιάσπροάχεικοκκινηπόρταείναιπολύόμορφονακαιηοικογένειαημητέρα

οπατέραςοντικ καιηΤζέηνζουνστοπράσινοσπίτι....."

Μέρος αυτών των "τυπικών" φράσεων επαναλαμβάνεται σαν μότο στα κεφάλαια του βιβλίου που ακολουθούν. Σα να θέλει να ξορκίσει ή να τονίσει ειρωνικά την αντίθεση ανάμεσα στα πρότυπα της "λευκής" ευτυχίας και στην σκληρή πραγματικότητα που βιώνουν τα παιδιά στη "μαύρη" κοινότητα.

Πρόκειται για γνωστή αγαπημένη σειρά παιδικών βιβλίων, "Dick and Jane" :
http://en.wikipedia.org/wiki/Dick_and_Jane
http://www.pan-tex.net/usr/j/julie/ju25000.htm



Η κύρια ιστορία στα Γάλάζια Μάτια, που συνέχει τις επιμέρους ιστορίες του βιβλίου, είναι η ιστορία της Πέκολα, ενος μικρού μαύρου κοριτσιού που ποθεί ν`αποκτήσει γαλάζια μάτια, βιάζεται από τον πατέρα της, εγκυμονεί και χάνει τον καρπό αυτού του βιασμού. Στο τέλος περνά στη παραφροσύνη για να αντέξει ό,τι της συμβαίνει. Πιστεύει πως έχει επιτέλους αποκτήσει τα πολυπόθητα μπλε μάτια ενσαρκώνοντας τό πρότυπο ομορφιάς και αποδοχής της κοινωνίας, και μάλιστα ποθεί να έχει όχι απλά μπλε, αλλά τα πιο μπλέ μάτια του κόσμου.(Ο τίτλος του βιβλίου είναι The bluest eye και, κατά τη γνώμη μου, θα ήταν πιο σωστό να μεταφραστεί με ακρίβεια στα ελληνικά).

Παράλληλα, παρακολουθούμε τους ανθρώπους της γειτονιάς, την ζωή των γονιών της, μικρά και σημαντικά γεγονότα που συμβαίνουν γύρω της, στο άμεσο περιβάλλον. Ανθρώπινους τύπους και κοινωνικά στρώματα , ανήλικους και ενήλικους, μαύρους, αλλά και κάποιους λευκούς, γυναίκες και άντρες...

Θέματα που θίγονται: Η θέση των μαύρων, ο ρατσισμός, έκδηλος ή κρυφός. Η αιμομιξία, η παιδικότητα με όλη την ευαισθησία και την σκληράδα της. Τα πρότυπα ευτυχίας. Tα πρότυπα ομορφιάς. Η εξαθλίωση και πως αυτή μπορεί να δηλητηριάσει και την πιο μικρή δυνατότητα ευτυχίας ή ομορφιάς. H αγάπη. Η θέση της γυναίκας, που πέφτει θύμα εκμετάλλευσης τόσο από λευκούς όσο και από μαύρους. Η συγγραφέας, γυναίκα και μαύρη η ίδια, ήταν από τις πρώτες συγγραφείς που τόλμησε να γράψει και να εκδόσει βιβλία μέσα από μη-λευκή οπτική.

Η πλοκή είναι όμορφα δουλεμένη. Οι φωνές των ηρώων της ακούγονται αβίαστες, φυσικές. Οι αναδρομές δεν κουράζουν, το αντίθετο, φωτίζουν σταδιακά την αλήθεια. Η γλώσσα και το ύφος γίνονται τόπους τόπους τόσο ποιητικά! Τόσο η μορφή όσο και το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου με άγγιξαν βαθύτατα.


σελ.55, "Σε παρακλώ θεέ μου, ψιθύρισε μέσα στην παλάμη του χεριού της. Σε παρακλώ κάνε να εξαφανιστώ. Εκλεισε σχιχτά τα βλέφαρά της. Μικρά κομματάκια απ`το σώμα της διαλύονταν. Τώρα αργά, τώρα απότομα. Ξανά αργά. Τα δάχτυλά της έφευγαν, ένα ένα, ύστερα τα μπράτσα της εξαφανίστηκαν ως τον ώμο. Τώρα τα πόδια της. Ωραία ήταν. Οι γάμπες ολόκληρες, αμέσως. Ήταν πιο δύσκολο με τα μπούτια. Έπρεπε να μείνει πραγματικά ακίνητη και να σμπρώξει. Το στομάχι της αντιστεκόταν, αλλά τελικά έφυγε κι αυτό. Ύστερα το στήθος, ο λαιμός της και το πρόσωπό της ήταν δύσκολο. Έγινε, έγινε σχεδόν. Μόνο τα σφιχτοκλεισμένα μάτια της είχαν μείνει. Αυτά έμεναν πάντα. Όσο και να προσπαθούσε, ποτέ δεν μπορούσε να κάνει τα μάτια της να εξαφανιστούν. Τι κατάφερνε λοιπόν; Αυτά ήταν το παν. Όλα ήταν εκεί, μέσα τους. Όλες εκείνες οι εικόνες, όλα εκείνα τα πρόσωπα.... "


σελ. 73. Στο πρόσωπο του μπαμπά μου βλέπει κάποιος τις εποχές να έρχονατι και να φεύγουν. ο χειμώνας το καταλαμβάνει και εγκαθίσταται στις γραμμές του. Τα μάτια του γίνονται χιονοστιβάδες, που απειλούν με κατολίσθηση, τα φρύδια του καμπυλώνουν, σαν τα μαύρα κλαδιά των ξερών δέντρων. Το δέρμα παίρνει το χλωμό, μελαγχολικό κίτρινο του χειμωνιάτικου ήλιου. Για σαγόνι έχει τις άκρες ενός χιονισμένου αγρού, διάστικτου από τα ξερά απομεινάρια των θερισμένων ζαχαροκάλαμων. Το μεγάλο του μέτωπο είναι η παγωμένη καμπύλη της Ηρι (λίμνη)- κρύβει ρεύματα ψυχρών σκέψεων, που στροβιλίζονται τρελά μέσα στο σκοτάδι. Εξολοθρευτής λύκων και κυνηγός γερακιών μαζί..."

''Γαλάζια µάτια. Καινούργια, γαλάζια µάτια, είπε. Σα ν' αγόραζε παπούτσια. «Θα ήθελα ένα ζευγάρι καινούργια γαλάζια µάτια». Πρέπει να Σου τα ζητούσε πολύ καιρό Κύριε και δεν της είχες απαντήσει. Γι’ αυτό κι εγώ έκανα εκείνο που Εσύ δεν έκανες, δεν θα µπορούσες, δεν θα ήθελες να κάνεις: κοίταξα αυτό το άσχηµο µαύρο κοριτσάκι και το αγάπησα. Έπαιξα το ρόλο Σου. Και ήταν µια πολύ καλή παράσταση! Εγώ, εγώ προκάλεσα ένα θαύµα. Της έδωσα τα µάτια. Της έδωσα τα γαλάζια, γαλάζια, δυο γαλάζια µάτια. Μπλε κοβαλτίου. Μια λωρίδα παρµένη απ' ευθείας από το δικό Σου γαλάζιο ουρανό. Kανένας άλλος δεν θα δει τα γαλάζια της µάτια. Μόνο εκείνη. Και θα ζήσει ευτυχισµένη...''


Η μεταφράστρια Κατερίνα Σχινά λέει:

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_652070_28/08/2005_154487

"...ο τρόπος της γραφής ήταν τέτοιος που πολλές φορές με οδηγούσε σε παρανοήσεις. Η Μόρισον γράφει ελλειπτικά. Ξετυλίγει την ιστορία μέσα από συνεχείς αναδρομές, συνειρμούς, εσωτερικούς μονολόγους. Επίσης είναι αρκετά δύσκολος ο τόνος και το ύφος, μοιάζει πολύ η λογοτεχνική σύνθεση με ένα μουσικό κομμάτι της τζαζ. Εκεί η ορχήστρα μάς δίνει το θέμα συνήθως παιγμένο από όλα τα όργανα μαζί, και μετά το καθένα διαφοροποιείται. Στη Μόρισον μας δίνεται το θέμα και ύστερα μία μία οι φωνές των αφηγητών ξετυλίγουν την ιστορία τους. Επίσης στο ύφος υπάρχει μία μουσική αναλογία: όπως έχουμε στην τζαζ κάποια πολύ μικρά κομμάτια επαναλαμβανόμενου χαρακτήρα, έτσι και στην Μόρισον έχουμε επωδούς. Για να αποδώσω αυτά, με βοήθησε ίσως ότι ήξερα μουσική."


Από συνέντευξη της Τόνι Μόρισον στην Cloe Wofford:
http://www.en.utexas.edu/amlit/amlitprivate/texts/morrison1.html
(Copyright 1997 The New York Times Company) :

"I started around 13. That was the work that wasavailable: to go to a woman's house after school andclean for three or four hours. The normal teen-age jobswere not available. Housework always was. It wasn'tuninteresting. You got to work these gadgets that Inever had at home: vacuum cleaners. Some of the peoplewere nice. Some were terrible. Years later, I used someof what I observed in my fiction. In "The Bluest Eye,"Pauline lived in this dump and hated everything in it.And then she worked for the Fishers, who had thisbeautiful house, and she loved it. She got a lot ofrespect as their maid that she didn't get anywhere else.If she went to the grocery store as a black woman fromthat little house and said, "I don't want this meat,"she would not be heard. But if she went in as arepresentative of these white people and said, "This isnot good enough," they'd pay attention..... "

"When I began, there was just one thing thatI wanted to write about, which was the true devastationof racism on the most vulnerable, the most helpless unitin the society -- a black female and a child. I wantedto write about what it was like to be the subject ofracism. It had a specificity that was damaging. And ifthere was no support system in the community and in thefamily, it could cause spiritual death, self-loathing,terrible things.Once I did that, I wanted to write another book. By the time I wrote the third one, I began to think in terms ofwhat had gone on before -- whether my territory wasdifferent. I felt what I was doing was so unique that Ididn't think a man could possibly understand what thelittle girl in "The Bluest Eye" was feeling. I did not think a white person could describe it. So I thought Iwas telling a tale untold......."


"Q: There's a lot of sexual violation in your fiction.Why?


A: Because when I began to write, it was anunmentionable. It is so dangerous, it is so awful, sowicked, that I think in connection with vulnerable blackwomen it was never talked about. I wanted to write booksthat ran the whole gamut of women's sexual experiences.I didn't like the imposition that had been placed onblack women's sexuality in literature. They were eithermothers, mammies or whores. And they were not vulnerablepeople. They were not people who were supposed to enjoysex, either. That was forbidden in literature -- toenjoy your body, be in your body, defend your body...."


Κοιτάξτε τα μάτια της και προσέξτε τη χροιά της φωνής της, για το A Mercy:
http://www.oprah.com/oprahsbookclub/Toni-Morrison-Discusses-Her-Novel-A-Mercy


Η σελίδα των εκδόσεων Νεφέλη για την Τόνι Μόρισον:

2 comments:

  1. Ελπίζω η Μόρισον να χειρίζεται δεξιοτεχνικά και συνετά το θέμα της,διότι αυτά με την μαύρη κοπέλα που βιάζεται απ'τον πατέρα της και οδηγείται στην τρέλα μπορούν εύκολα να γίνουν το υλικό μιας αφόρητης λογοτεχνικής σαπουνόπερας.

    Την αρχή που παρέθεσες τη βρίσκω εξαιρετική! Όπως οι ζαχαρωμένες εικόνες(παγερές μέσα στην άσπιλη γλυκύτητά τους) έτσι και αυτός ο ιδεοτυπικά ροδαλός λόγος μοιάζει να κρύβει τη φρίκη και τον τρόμο.

    ReplyDelete
  2. Πρόκειται για "υψηλή" λογοτεχνία που προσφέρει αισθητική απόλαυση, κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό. Η μορφή σφιχτά πλεγμένη με το περιεχόμενο και την ουσία. Τα πέπλα της αφήγησης ανασηκώνονται, θροΐζουνε κι ακινητούν με τέχνη απαράμιλλη.
    Δυστυχώς δεν επέμεινα στην ανάπτυξη της πλοκής, ούτε έδωσα αρκετές πληροφορίες για να μην χαθεί η μαγεία της ανάγνωσης για όσους θελήσουν να το διαβάσουν. Η ιστορία της Πέκολα δεν κυριαρχεί, δεν αναπτύσσεται με ανατριχιαστικές λετομέρειες, δεν γίνεται επ`ουδενί μελό. Λειτουργεί απλά σαν ραχοκοκαλιά για να διηγηθεί όλες τις άλλες ιστορίες.
    Σ`ευχαριστώ πολύ για τη συντροφιά σου εδώ.

    ReplyDelete