Tuesday, November 23, 2010

Rudolf Arnheim, Η Δυναμική της αρχιτεκτονικής μορφής


Φωτογραφία από τον John Gay, 1950, © National Portrait Gallery, London


Rudolf Arnheim, Η Δυναμική της αρχιτεκτονικής μορφής, Βασισμένο στις διαλέξεις του 1975 στο πανεπιστήμιο Cooper Union, Μετάφραση Ιάκωβος Ποταμιάνος, University Studio Press, Θεσσαλονικη 2003, σελ.396

Δεν είμαι αρχιτέκτονας, ούτε έχω κάποια επιστημονική κατάρτιση πάνω σε θέματα αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και δόμησης, όμως πάντα μ`ενδιέφερε αυτή η "Τέχνη" στο βαθμό που επηρεάζει αισθητικά και πρακτικά την καθημερινότητα μου. Είχα την τύχη να ζήσω σε διάφορες πόλεις, γειτονιές και περιβάλλοντα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, και με βάση αυτή την συγκριτική εμπειρία να μπορώ να διαπιστώσω τις διαφορετικές δυναμικές των δομημένων(και μη) χώρων.
Μερικές φορές αισθάνομαι πως οι δρόμοι διασχίζουν το μέσα μου, κάποιες φορές οι προσόψεις των κτιρίων μπορούν να υποδέχονται με ασφάλεια και σεβασμό τις σκέψεις ή τα αισθήματα της στιγμής, οι προοπτικές να σύρουν στις ράγες τους επιθυμίες και προσωπικούς στόχους, φωλιές του χώρου, αντικατοπτρισμοί, υποδοχές, υλικά αγαπητικά αγγίξιμα, συνδυασμοί χρωμάτων, αποχρώσεις που συνοιμιλούν με το περιβάλλον, σύννεφα που ρίχνουν την κινούμενη σκιά τους σε όγκους κτιρίων και πλατείες, μνήμες που δομούνται κι αποσύρονται στο μέσα δώμα του μυαλού, μνήμες της ιστορίας που αγκιστρώνονται στους τοίχους και τα υλικά των πόλεων, μοναχικά αγάλματα, καμπύλες και αιχμές, σχήματα, σχέδια, μορφές, ρυθμοί, αισθήσεις. Η πόλη μπορεί ν`ανασαίνει., ή, άλλες φορές, να λειτουργεί αρνητικά, κλέβει το οξύγονο, ασχημίζει και βαραίνει, εμποδίζει την ελεύθερη ανάπτυξη των μουσικών μαιάνδρων τής σκέψης μας...

Η επίλυση πρακτικών προβλημάτων χρήσης και ανάγκης μπορεί να συνδυάζεται με την αισθητική πληρότητα. Ενα υπνοδωμάτιο μπορεί απλά να είναι χώρος ύπνου, όμως στους τοίχους του μπορεί και να προβάλλεται το ολόγραμμα των ονειρικών μας διαδρομών, ενώ εμείς κοιμόμαστε. Μια τραπεζαρία μπορεί να είναι απλά χώρος φαγητού, όμως μπορεί επιπρόσθετα και να διαμορφώνει την αισθητική των γεύσεων, να βοηθά την απορρόφησή τους από τα γευστικά μας νεύρα και να ενισχύει το αίσθημα της απόλαυσης.
Το κέλυφος ενός κτιρίου μπορεί ν`αποτελείται από σίδερα, μπετόν, καλώδια, σωληνώσεις, όμως και κάτι παραπάνω που δεν έχει να κάνει με μετρήσιμα, απτά υλικά...

Η θεματική του Rudolf Arnheim εξετάζει τη δύναμη των οπτικών εντυπώσεων που δημιουργούνται από την αρχιτεκτονική από σκοπιά επιστημονική, φιλοσοφική, αισθητική και ψυχολογική. Ενα βιβλίο με φρέσκια ματιά, που δεν αναλώνεται κουραστικά σε επιστημονικούς όρους και μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον όχι μόνο των ειδικών αλλά και του γενικού αναγνώστη.


"Η οπτική εμπειρία της μετακίνησης αποτελεί πάντοτε ένα σχετικό ζήτημα. Μεταδίδεται μέσω της μετατόπισης σε σχέση με το περιβάλλον το οποίο χρησιμεύει ως πλαίσιο αναφοράς. Καθώς κινούμαστε, το ίδιο μας το σώμα ή το όχημα παραμένει οπτικά ακίνητο. Είναι μόνο η μετατόπιση των πραγμάτων γύρω μας που επιβεβαίώνει στα μάτια την κιναισθητική πληροφορία της μετακίνησης. Οταν πετά κανείς μέσα σε ομίχλη ή πυκνά σύννεφα, δεν αντιλαμβάνεται καμιά προέλαση και το ίδιο ισχύει όταν προχωρά μέσα στην αποπνικτική μονοτονία των διαδρόμων σε κτίρια γραφείων ή ξενοδοχεία. Το δίκτυο των δρόμων του Μανχάτταν που εκφράζεται από τις σειρές των ανώνυμων κτιρίων, κουράζει τον πεζό, γιατί πρέπει να προσθέσει στη μυϊκή του κόπωση και τη ψυχολογική προσπάθεια του να πείσει τον εαυτό του ότι προχωρά. Μια και η παρόρμηση αυτή δεν ενθαρρύνεται από το εξωτερικό περιβάλλον, πρέπει να παραχθεί εσωτερικά. Η ηττοπαθής ανία μετριάζεται όταν..." 217

"Ενας άλλος παράγοντας είναι το κατά πόσον τα κτίρια είναι ανοιχτά ή κλειστά. Με καθαρά ποσοτικούς όρους μπορεί κανείς να υπολογίσει πόσος εξωτερικός τοίχος είναι ανοιχτός και πόσος κλειστός... θα έπρεπε ν`αρχίσει έχοντας κατά νου ότι το κλειστόν ενός τοίχου ή μάζας εμποδίζει την προώθησή μας μέσω του χώρου. Το ανοικτόν κάνει το περιβάλλον προσβάσιμο στους ενοίκους του κτιρίου και τους εκθέτει σε διείσδυση από τα έξω... Ο τοίχος, ως διαχωριστικό στοιχείο του Εξω από το Μέσα, δημιουργεί μια απότομη αντιπαράθεση δύο κόσμων....ενώ αρχικά ανήκει στο έξω, μεταστρέφεται, ώστε να ανήκει στο μέσα. Η φαντασία μας πρέπει ν ακάνει ιδιαίτερη προσπάθεια για να αναλογιστεί ότι ο δυτικός τοίχος του εσωτερικού μια εκκλησίας δεν είναι παρά η πρόσοψή της ιδωμένη από πίσω. Τα ανοίγματα είναι οι ενδιάμεσοι μεταξύ των κόσμων που διαχωρίζονται από τα αρχιτεκτονικά φράγματα..." 314-315

Περιεχόμενα (ενδεικτικά):
Στοιχεία του χώρου

Κατακόρυφος και οριζόντια (Ασυμμετρικός χώρος, στην όραση αρέσει το κατακόρυφο, Οριζοντιότητα, Η δυναμική της κολόνας, Ο νους προσθέτει το νόημα...)

Το συμπαγές και το κενό (Τα κτίρια στο περίγυρό τους, Απεριόριστο φόντο, Η αλληλεπίδραση τψν χώρων, Ο δρόμος ως μορφή...Το μέσα και το έξω, Το κοίλο και το κυρτό...)

Το πως φαίνεται και το πως είναι (Αντιλαμβανόμενοι ένα στερεό...Η ανάγνωση της θέας σε βάθος, Το φάσμα των εικόνων, Το κτίριο καθώς γίνεται ορατό, Πλαγιότητα και βάθος)

Κινητικότητα(...Αξιοπρεπής ακινησία, Σκέπαστρο και λαγούμι...)

Τάξη και αταξία (Η αντίφαση είναι ελάττωμα...Επίπεδα πολυπλοκότητας, Αλληλεπίδραση σχημάτων, Το φάσμα των τάξεων...)

Σύμβολα μέσω της δυναμικής (Οπτικές ετικέτες....το τεχνούργημα στη φύση, Είναι γλυπτική;, Δυναμικές αναλογίες, Το ανοικτόν των κτιρίων...)

Εκφραση και λειτουργία (...Τι εκφράζουν τα αγγεία...Τα κτίρια διαπλάθουν τη συμπεριφορά; Πως οι ιδέες παίρνουν σχήμα, Ολες οι σκέψεις οικοδομούνται...)


Παράλληλο ανάγνωσμα: Gaston Bachelard, Η ποιητική του χώρου, εκδ. Χατζηνικολή, 1982,


Εξαιρετικό το άρθρο του Αλέξη Σταμάτη για τη σχέση Λογοτεχνίας και Αρχιτεκτονικής:



Giorgio de Chirico, Μystery and melancholy of a street, 1914

4 comments:

  1. Εξαιρετικά τα όσα γράφεις...
    Ποιος είπε ότι ένα κείμενο για την αρχιτεκτονική δεν μπορεί να είναι λογοτεχνικό;
    Απ ό,τι φαίνεται ο Αρνχάιμ κάνει λογοτεχνία γράφοντας ένα κείμενο δοκιμιακό. Άλλωστε δεν είναι ο πρώτος!

    ReplyDelete
  2. Σ`ευχαριστώ πολύ για τα καλά σου λόγια. Πράγματι, το βιβλίο, παρά το ειδικό του θέμα, διακρίνεται για τη λογοτεχνικότητα και την άρτια έκφραση (με πολύ καλή μετάφραση). Προσφέρει ιδιαίτερη αναγνωστική ευχαρίστηση και αίσθηση πληρότητας. Ολα τα "αυτονόητα" που ο μη ειδικός μπορούσε μόνο να συναισθανθεί εμπειρικά, προσφέρονται διατυπωμένα και αρθρωμένα, με φαινομενική ευκολία αλλά απίστευτο βάθος και καθαρότητα.

    ReplyDelete
  3. Κι όπως αποδεικνύεται, τελικά, οι αρχιτέκτονες έχουν μια ιδιαίτερη αίσθηση της λογοτεχνικής απόδοσης ενός κειμένου - αυτή την λογοτεχνικότητα απόλαυσα στο βιβλίο του Αλ. Τομπάζη (Η όμορφη καμηλοπάρδαλη από την σειρά "Η κουζίνα του αρχιτέκτονα", εκδόσεις Πατάκης).

    Άλλωστε, η αρχιτεκτονική έχει πολλές ομοιότητες με την λογοτεχνία
    http://www.vimaideon.gr//Article.aspx?d=20071102&nid=6462288&sn=%CE%9A%CE%A5%CE%A1%CE%99%CE%9F%20%CE%A4%CE%95%CE%A5%CE%A7%CE%9F%CE%A3&spid=1478

    Εξαιρετική ανάρτηση, dimitris.

    ReplyDelete
  4. Σ`ευχαριστώ πολύ για τα καλά σου λόγια και τις αναφορές στο βιβλίο του Τομπάζη και στο εξαιρετικό άρθρο του Α. Σταμάτη, ήδη έχω ενσωματώσει το link στην ανάρτηση.
    Πολύ καλή σου μέρα.

    ReplyDelete