Οι χρόνοι του σώματος και οι χρόνοι της ανάγνωσης

Ντον ΝτεΛίλλο, Οι χρόνοι του σώματος, ΕΣΤΙΑ 2002, Μτφρ.Θωμάς Σκάσσης, σελ.155
Don DeLillo, The Body Artist, 2001

"Οι χρόνοι του σώματος" και οι χρόνοι της ανάγνωσης. Εχω την αίσθηση ότι βυθίζομαι σωματικά μες στις σελίδες του. Αργά επάλληλα κύματα ανάγνωσης που σταδιακά με εμποτίζουν στην αλμύρα τους και την ιδιαίτερη ατμόσφαιρά τους.

Λιτό μυθιστόρημα μικρών διαστάσεων που στήνει τους ιστούς της σαγήνης του με απλά υλικά συγκίνησης και βαθύτατης εννόησης. Ο αναγνώστης ανεβαίνει αργά την κλίμακα των βιωματικών εμπειριών που οδηγούν την ηρωίδα Λόρεν Χάρτκι, την Body Artist, να συνειδητοποιήσει με το σώμα, το μυαλό και το συναίσθημα, την οδύνη από την απώλεια του συζύγου της Ρέι Ρόμπλς. Με γυμνά δάχτυλα αγγίζονται υπαρξιακά ερωτήματα γύρω από τις διαστάσεις του χρόνου, τις ανθρώπινες σχέσεις, τη μοναξιά, την ερημιά, την αληθινή ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, τους μηχανισμούς της μελαγχολίας. Αυτό το έργο μοιάζει με επίμονη και επίπονη εσωτερική βυθομέτρηση.

Στο πρώτο κεφάλαιο παρακολουθούμε σαν σιωπηλοί μάρτυρες την Λόρεν και τον Ρέι στην κουζίνα του σπιτιού τους, να χαίρονται τα μικρά "τίποτε" της καθημερινότητας, τις παύσεις και τα αγγίγματα της συμβίωσης, τις επαναλήψεις του προφανούς στο σκηνικό μιας συνηθισμένης μέρας. Χωρίς ονόματα: εκείνος, εκείνη. Θα μπορούσε να είναι ένα οποιοδήποτε ζευγάρι.
Ταμπλό Βιβάν, σκηνικά-φέτες ζωής, στιγμιαίες Καρτ-ποστάλ της καθημερινότητας, καταγραφή κινήσεων και στάσεων του σώματος, μικρές πινελιές που συνθέτουν έναν καλοσχεδιασμένο πίνακα με την ματιά του Hopper ή του Hockney:


(πίνακας: Hockney, Mr and Mrs Clark and Percy)

"Πήγε στη κουζίνα του γκαζιού, πήρε το τσαγιερό και το γέμισε από τη βρύση. Εκείνος άλλαζε σταθμούς στο ραδιόφωνο και είπε κάτι που της ξέφυγε. Εβαλε το τσαγιερό πάνω στο μάτι, γιατί έτσι γεμίζει κανείς τη ζωή του ακόμη κι αν δεν το συνειδητοποιεί, και μετά ξανάξυσε τη γλώσσα της πάνω στα δόντια για έμφαση, κοιτάζοντας τη γαλάζια φλόγα που ξεπήδησε από το μπεκ...
Κινήθηκε προς το τραπέζι και τα πουλιά ξανάρχισαν να τσιμπολογούν μέσα από τη ταΐστρα. Εβγαιναν από τη σκιά που έριχναν οι μαρκίζες και πετούσαν μέσα στη λάμψη του ήλιου και τη σιωπή, κίνηση ασσύληπτη μες στη βουβή ομορφιά της που εκείνη έβλεπε εν μέρει, καθώς τα κεραυνοβολημένα από τον ήλιο πουλιά διαλύονταν στο φως, εξαϋλώνονταν και γίνονταν διάφανα, φευγαλέα, φωτεινά ξεφτίδια." σελ. 14

Ακολουθεί παρένθετα ο επίσημος, εξωμυθιστορηματικός επικήδειος για τον κινηματογραφιστή Ρέι, μάλλον από κάποιο δημοσίευμα εφημερίδας. Με ψυχρή ουδετερότητα, οικονομία χώρου και χρόνου μας δίνονται τα βιογραφικά στοιχεία του, οι σταθμοί της ζωής του μέχρι την αυτοκτονία του.

Στη συνέχεια παρακολουθούμε τις κινήσεις και τις σκέψεις της Λόρεν στο άδειο σπίτι. Προσπαθεί να συνεχίσει τη ζωή της, την καθημερινότητά της, αντέχοντας την απουσία του άλλου.

"Καθάριζε και γέμιζε τις ταΐστρες των πουλιών, οργανώνοντας τη μέρα της με άξονα ένα κύριο έργο με όλα του τα παρεπόμενα και τη ποικιλία μιας πληθώρας παραλλαγών... Εδώ ένιωθε σαν στο σπίτι της, και οι καθημερινές ευχάριστες μικροασχολίες την απορροφούσαν βοηθώντας την να διατρέχει τη μια μέρα πισω από την άλλη- μέρες ίδιες, ελεγχόμενες και οργανωμένες, αλλά ταυτόχρονα ρευστές και έκκεντρες, με κάποια νεκρά σημεία, μέρες τόσο αργόσυρτες, που πονούσαν." σελ. 36
Σκύβουμε πάνω απ`τον ώμο της ηρωίδας και παρακολουθούμε μαζί της στο ίντερνετ το θέαμα από τη Κότκα της Φιλανδίας. Πρόκειται για καταναγκαστική θέαση της συνεχούς ροής ενός ζωντανού προγράμματος από την άκρη ενός δρόμου με δύο λωρίδες, όπου αυτοκίνητα περνούν νύχτα-μέρα προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Μοιάζει με άτυπο διαλογισμό κατά τη διάρκεια του οποίου το μυαλό αδειάζει, δεν νιώθει ψυχικό πόνο αλλά ούτε και κάποιο άλλο συναίσθημα. Πρόκειται για ένα είδος "σταθερού πλαισίου".

Στα επόμενα κεφάλαια έχουμε την ανακάλυψη από την Λόρεν ενός περίεργου ουρανοκατέβατου τύπου, τον κύριο Τατλ όπως η ίδια τον ονομάζει, και την συμβίωση τους στο άδειο σπίτι. Ισως είναι απλά ένα φάντασμα, ίσως ένα αποκύημα της φαντασίας της ή ίσως ο τρελός συγγενής του ιδιοκτήτη του σπιτιού, ο οποίος εξαφανίστηκε όπως μαθαίνουμε από το ίδρυμα όπου ήταν κλεισμένος. Ο κύριος Τατλ έχει την ικανότητα να μιμείται τις κινήσεις και την ακριβή χροιά της φωνής των άλλων. Μοιάζει μ`ενα μαγνητόφωνο, και φαίνεται να αιωρείται έξω από κάθε συμβατικό χρονικό πλαίσιο . Φτιάχνει ασύνταχτες φράσεις από φαινομενικά άτακτο συνοθύλευμα λέξεων και φράσεων που όμως αγγίζουν την Λόρεν βαθύτατα και της δίνουν την αίσθηση ότι ο αποθανών σύντροφός της, ο Ρέι, συνεχίζει να υπάρχει μέσα από τη φωνή αυτού του πλάσματος. Οι διάλογοι θυμίζουν έντονα τους μονολόγους και την αποσπασματική γλώσσα από τα σύντομα μονόπρακτα του Μπέκετ.

"Το να είμαι εδώ μου ήρθε. Εγώ είμαι με τη στιγμή, θα αφήσω τη στιγμή. Καρέκλα, τραπέζι, τοίχος, σαλόνι, όλα για μια στιγμή. Μου ήρθε. Εδώ κοντά. από τη στιγμή έχω φύγει, έφυγα, φεύγω. Θα αφήσω τη στιγμή από τη στιγμή". Εκείνη δεν ήξερε πώς να τα χαρακτηρίσει όλα αυτά και τα έλεγε τραγούδι. Εκείνος συνέχιζε για λίγο αυτό το πάρε δώσε, το τραγούδι, το μονότονο τροπάρι που τη μαγνήτιζε..."Φεύγοντας πάω κι έρχομαι. Θα πάω και θα έρθω. Το φεύγω μού ήρθε. Εμείς όλοι, όλοι μας θα είμαστε φύγει. Γιατί είμαι εδώ και που. Και θα πάω ή όχι ή ποτέ. Και είδα ό,τι θα δώ. Αν είμαι όπου θα είμαι. Γιατί τίποτα δεν έρχεται ανάμεσά μου"....
...ήταν άραγε σκέτη μωρολογία δίχως νόημα ή μήπως κάτι της έλεγε;...Οι λέξεις έρρεαν αισθησιακές και άδειες, κι εκείνη ήθελε να γελάσει κι αυτός μαζί της και να την ακολουθήσει έξω από τον εαυτό της ... στις παρυφές της παραμονεύει ένα ίχνος τρόμου από το φόβο της παραδοχής ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει, παραμονεύει μια μετατόπιση του εαυτού, αυτό όμως είναι το βαθύτερο νόημα, η σφήνα που ανοίγει την πόρτα της έκστασης, με τη παλιά βαθιά σημασία της λέξης..." σελ 91-92

*
"could be none other . . . than her own . . . certain vowel sounds . . . she had never heard . . . elsewhere . . . so that people would stare . . . the rare occasions . . . once or twice a year . . . always winter some strange reason . . . stare at her uncom-prehending . . . and now this stream . . . steady stream . . . she who had never . . . on the contrary . . . practically speechless . . . all her days . . . how she survived! . . even shopping . . . out shopping . . . busy shopping centre . . . supermart . . . just hand in the list . . . with the bag . . . old black shopping bag . . . then stand there waiting . . . any length of time . . whole body like gone . . . just the mouth . . . lips . . . cheeks . . . jaws . . . never– . . . what?. . tongue? . . yes . . . lips. . . cheeks . . . jaws . . . tongue . . . never still a second... stream of words . . . in her ear . . . practically in her ear . . . not catching the half . . . not the quarter . . . no idea what she's saying . . . imagine! . . no idea what she's saying! . . and can't stop . . . no stopping it . . . she who but a moment before . . . but a moment! . . could not make a sound . . . no sound of any kind . . . now can't stop . . . imagine! . . can't stop the stream . . . and the whole brain begging . . ."
Samuel Beckett ~ Not I (1972)


Παράλληλα η ηρωίδα φροντίζει σχολαστικά το σώμα της, το όργανο με το οποίο δουλεύει δίνοντας παραστάσεις παντομίμας και θεατρικού χορού. Κάνει με επιμονή τις ασκήσεις της κι επιδίδεται σε μια ιεροτελεστία καθαρισμού στα όρια της εμμονής και του ψυχαναγκασμού, αφαιρεί στιβάδες πραγματικής και φανταστικής βρωμιάς. "...να μετατρέψει το σώμα της σε μια άγραφη πλάκα απαλλαγμένη από κάθε παλιά ομοιότητα...ήθελε ν`αντικρίζει στον καθρέφτη έναν άνθρωπο τυπικά μη αναγνωρίσιμο, έναν άνθρωπο διαφανή, αφαιμαγμένο από τα οικεία γνωρίσματα..." 104.


Ακολουθεί ένα ακόμη παρένθετο κεφάλαιο, μάλλον κάποιο άρθρο περιοδικού, που έχει τίτλο: ΑΚΡΑΙΑ ΤΕΧΝΗ ΣΩΜΑΤΟΣ: ΑΡΓΗ ΛΙΤΗ ΚΑΙ ΟΔΥΝΗΡΗ και υπογράφεται από τη φίλη της Λόρεν, τη Μαριέλα Τσάπμαν. Μέσα από την δική της οπτική πληροφορούμαστε κάποια βιογραφικά στοιχεία για την ηρωίδα και με τα δικά της μάτια παρακολουθούμε μια παράστασή της. Με το σώμα της μιμείται, αναπαριστά, προσομοιώνει ανθρώπινους τύπους κινήσεις και καταστάσεις, ξεσηκώνει σκηνές από την καθημερινότητα. Το σώμα της γίνεται δοχείο άδειο που αντηχεί και γεμίζει από τις ζωές των άλλων.

"Η Χάρτκι ήθελε να νιώσουν οι θεατές της το πέρασμα του χρόνου να τους σφίγγει τα σωθικά με τρόπο σχεδόν οδυνηρό...."129, "Ισως το ζήτημα είναι να σκεφτούμε τον χρόνο με διαφορετικό τρόπο. Να τον κάνουμε να σταματήσει, να διασταλεί ή ν`ανοίξει." 132

Στο τελευταίο κεφάλαιο είναι πιο ξεκάθαρη η οδύνη κι ο βουβός σπαραγμός για τον χαμό αγαπημένων προσώπων. Αγγίζονται τα υπαξιακά όρια της έλλειψης, του πένθους και της απουσίας. Η αδυναμία μας μπροστά στον θάνατο.

"Τα πάντα αναφέρονται στο Ποιοί είμαστε όταν δεν παίζουμε το ρόλο του ποιοί είμαστε" 135

"'Silence, exile, cunning... I've always liked being relatively obscure. I feel that's where I belong, that's where my work belongs" DeLillo

http://www.guardian.co.uk/books/2001/feb/11/fiction.dondelillo

http://archive.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=01/03/2002&id=61419900

http://www.perival.com/delillo/ddinterviews.html

Tο βιβλίο τελειώνει θυμίζοντας την ατμόσφαιρα στον πίνακα του Χόππερ, A woman in the sun:

"Προχώρησε στο δωμάτιο και πήγε στο παράθυρο. Το άνοιξε. Το άνοιξε διάπλατα. δεν ήξερε γιατί το έκανε αυτό. Μετά κατάλαβε. Ηθελε να νιώσει την αψιά αλμύρα της θάλασσας στο πρόσωπό της και τη ροή του χρόνου στο σώμα της να της λένε ποιά ήταν"