Εκείνο ακριβώς το μπλε

Anna Seghers, Εκείνο ακριβώς το μπλε, μτφρ.Γιώργου Δεπάστα, εκδόσεις Αγρα, 2002, σελίδες 131, (Das wirkliche blau, 1967), Επίμετρο της Hélène Roussel + Αναλυτικό Χρονολόγιο.

Ένα χαμηλόφωνο παραμύθι με δοκιμασίες, ένα ταξίδι αναζήτησης που αποδεικνύει την "Δύναμη των αδυνάτων".

«Αγαπούσε το μπλέ του σαν να ήταν το πεπρωμένο του. Και χωρίς αμφιβολία ήταν το πεπρωμένο του. Επρεπε να το ανακαλύψει. Στο τέλος βρίσκει κανείς αυτό που του ανήκει». 29

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου παρακολουθούμε την ήρεμη και φτωχική ζωή του Μεξικανού αγγειοπλάστη Μπενίτο, ο οποίος, μαζί με τη γυναίκα του Λουίζα και τα παιδιά του, επιβιώνει πουλώντας στο παζάρι της γειτονικής πόλης τα κεραμικά του. Κάθε αγγειοπλάστης χρησιμοποιεί ένα συγκεκριμένο χρώμα, κι ο Μπενίτο χρησιμοποιεί ένα πολύ ιδιαίτερο μπλέ που δίνει χαρακτήρα κι ομορφιά στα κεραμικά του κι έχει φανατικούς πελάτες που μοιάζει να σαγηνεύονται από την ιδιαίτερη ποιότητα και την ένταση του συγκεκριμένου μπλέ.
Η ζωή της οικογένειας και η ήρεμη ροή των πραγμάτων αναταράσσεται από ένα γεγονός. Υπάρχει πόλεμος στην Ευρώπη(β`παγκόσμιος) και η εισαγωγή του συγκεκριμένου μπλε από την γερμανική εταιρεία που το παράγει είναι αδύνατη. {Εμεση αναφορά στο μεγάλο φαρμακευτικό τραστ IG-Farben, της οποίας η θυγατρική Hochst παράγει το μπλέ χρώμα. Αυτό το τραστ διαλύθηκε από τους Συμμάχους το 1945 επειδή είχε λάβει μέρος στον αφανισμό των κρατουμένων, καθώς τους εκμεταλευόταν αδίστακτα ως χέρια εργασίας στα εργοστάσιά του που βρίσκονταν κοντά στα στρατόπεδα θανάτου}(σημείωση στο επίμετρο).

Ο Μπενίτο αδυνατεί να καταλάβει ακριβώς, πως γίνεται, ένας πόλεμος στην άλλη μεριά του πλανήτη να επηρεάζει με τέτοιον τρόπο την δική του καθημερινότητα και την επιβίωση της οικογένειας του, καθώς, χωρίς το μπλέ χρώμα θα χάσει όλους του τους πελάτες που τον προτιμάνε ακριβώς γι`αυτό.

Η έλλειψη του μπλε μπορούμε να πούμε ότι σημαίνει: α)ακύρωση της καλλιτεχνικής ιδιότητας και της ικανότητας για έκφραση μέσα από την πρώτη ύλη. β) ακύρωση της ιδιότητας του αγειοπλάστη και κατά συνέπεια της δυνατότητας επιβίωσης μέσα από την πώληση του προϊόντος που παράγει γ) ακύρωση της προσωπικής ευχαρίστησης μέσα από την ενατένιση της ενέργειας αυτού του τόσο ιδιαίτερου μπλε, δ) ακύρωση της ευχαρίστης να παράγει ένα έργο που εκτός από χρηστικό αντικείμενο ευχαριστεί τους άλλους και τους επηρεάζει αισθητικά και ψυχικά ακόμη κι αν δεν μπορούν να το εκφράσουν.

Μετά από παρότρυσνη της θείας Εουσέμπια ξεκινά ένα μακρύ ταξίδι σε αναζήτηση ενός μακρινού ξαδέρφου, του σακάτη Ρουμπέν, ο οποίος χρησιμοποιώντας λαθραία τα περισσεύματα από τις πέτρες ενός μεταλλείου, κατάφερε να βγάλει σε σκόνη αυτό το μαγικό μπλέ.

Παρακολουθούμε κατά πόδας τις περιπέτειες και τις δοκιμασίες του Μπενίτο. Πως ένας φτωχός, αγράμματος, απλοϊκός αγγειοπλάστης που δεν είχε βγεί από τα στενά σύνορα της οικογένειας, του σπιτιού του και της πόλης του καταφέρνει καλύψει μια τόσο μεγάλη απόσταση, να γνωρίσει άγνωστες περιοχές, νοοτροπίες και τρόπους ζωής, να συγχρωτιστεί με αγνώστους και να τους κερδίσει, να δουλέψει περιστασιακά, να δοκιμάσει το ποτό, την υποψία ότι θα μπορούσε να κάνει μια διαφορετική ζωή κάπου αλλού. Πως καταφέρνει με τα πενιχρά του μέσα να φτάσει στον στόχο του και να κερδίσει το μπλέ των ονείρων του.

Ένα ταξίδι «Ανοικείωσης» με στόχο την Οικειοποίηση {εκ νέου , και με τις δικές του δυνάμεις}του ποθητού μπλέ και της δυνατότητας να ορίζει την ζωή του και το πεπρωμένο του. Στο τέλος επανέρχεται η αρχική τάξη, όμως ο ήρωας είναι διπλά κερδισμένος γιατί διαθέτει πλέον, όχι μόνο το μπλε, αλλά και τον πλούτο του ταξιδιού, των εμπειριών και την ορμή της προσπάθειας.

Δεν είναι μόνο θέμα επιβίωσης. Είναι θέμα αισθητικής και σαγήνης, η αναζήτηση του ωραίου, της ποιότητας, του υψηλού στην καθημερινή ζωή. Είναι θέμα του να ξεπερνάς τα στεγανά και τα στενά όρια της γνωστής ζωής σου, ν`αφήσεις για λίγο την ζεστασιά του οικείου και του καθημερινού για να κρατήσεις στα χέρια σου το πολυπόθητο λάφυρο, να υψωθείς πάνω από τα ταπεινά και τα αναγκαία, να αντλήσεις δύναμη από τις πηγές του εαυτού σου κι από τα συναπαντήματα του τυχαίου, να προσφέρεις σαν αντάλλαγμα χρόνο και χώρο από την ζωή σου, κόπο και δουλειά προσωπική. Μια ουτοπία που ενέχει όμως και ταξικά και συγκεκριμένα ιστορικά στοιχεία. Ετσι ο ταπεινός, λαϊκός αγγειοπλάστης, έχει να αντιμετωπίσει όχι μόνο τη δική του φτώχεια αλλά και γεωπολιτικές αιτίες και τις ξένες και εγχώριες εταιρείες, τους άπληστους ιδιοκτήτες μεταλλείων, την αστική τάξη των εμπόρων και με τις αμφίβολες συναλλαγές που έχουν σαν μόνο στόχο το κέρδος. …

Το επίμετρο με την μελέτη της Hélène Roussel (καθηγήτρια στο Βενσεν και το Σαίν Ντενί της Γαλλίας) είναι εξαιρετικό και προσφέρει μια αίσθηση "πληρότητας" με όλες τις πληροφορίες και τις αναλύσεις που δίνει για την ζωή, τις εξορίες, την πολιτική στάση και το έργο της Anna Seghers. Μ`έκανε πραγματικά να ξαναδώ την ιστορία του βιβλίου με άλλο μάτι.


Η Αννα είχε μεταναστεύσει το 1933 από την γερμανία στην Γαλλία. Το 1941 αναχωρεί και πάλι κυνηγημένη από την Μασσαλία μαζί με άλλους διανοούμενους(Λεβι-Στρως, Αντρέ Μπρετόν….) κι αφού δεν γίνεται δεκτή στις ΗΠΑ λόγω των αριστερών πολιτικών πεποιθήσεων, πέρασε από το νησί Ελλις στην Βέρα Κρους. Ετσι το Μεξικό έγινε ο τόπος εξορίας της που όμως τροφοδότησε την φαντασία της, την έμπνευσή της και πολλά από τα βιβλία της με εικόνες και θέματα. Από το 1947 επιστρέφει και ζεί στην ανατολική Γερμανία, γίνεται για πολλά χρόνια πρόεδρος της Ενωσης Συγγραφέων αλλά δεν καταφέρνει να υπερασπιστεί πολλούς συναδέλφους της που καταδικάζονται γιατί δεν ακολουθούν την επίσημη γραμμή του κόμματος. Τη χρονιά που γράφει κι εκδίδει το βιβλίο αυτό η Seghers, ήταν εποχή σκληρότητας και διωγμών. Η συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου μοιάζει να είναι μια μορφή αντίδρασης. Σύμφωνα με την Hélène Roussel "Για τους Γερμανούς αναγνώστες είναι σαφής ο υπαινιγμός: αυτό το μπλε υποδηλώνει το «γαλάζιο λουλούδι» που ονειρεύεται ο ήρωας του μυθιστορήματος(1802) του Νοβάλις, Χάινριχ φον Οφτερντινγκεν, το οποίο στην ολοκλήρωση μιας εσωτερικής αναζήτησης αποδεικνύεται σύμβολο της ποίησης και πιο συγκεκριμένα για τον γερμανικό ρομαντισμό, της πιο υψηλής μορφής της καλλιτεχνικής δημιουργίας….Η Αννα δανείζεται από τον ρομαντισμό τη βασική ιδέα του εσωτερικού ΠΟΘΟΥ, της νοσταλγίας που είναι η βάση όλης της τέχνης και πρέπει να συντηρηθεί σαν μια ιερή φλόγα…"

«Με τη σκέψη αυτή αποκοιμήθηκε. Συνέχισε να ταξιδεύει στο όνειρό του όλο και πιο βαθιά στα βουνά, που άλλα ήταν δασωμένα κι άλλα γυμνά….Απίστευτη ελπίδα, τέτοια που ποτέ στη ζωή του δεν είχε νιώσει, τον γέμισε….η ελπίδα ήταν πολύ έντονη για να την αντέξει…κοίταξε τα ήρεμα μάτια του μουλαριού, όπου δεν διάβασε απογοήτευση ούτε ελπίδα, μόνο ακούραστη υπομονή….μέσα από κάθε άνοιγμα στα δίχτυα, ακτινοβολούσε από τα φρεσκοψημένα πιατικά το μπλε, που ξαφνικά του το είχαν στερήσει.» 65-66

Η ενασχόλησή μου με το μπλε της Anna Seghers μου θύμισε δυο άλλα πολύ ιδιαίτερα μπλε:

-το "ηλεκτρικό" μπλε του Yves Klein που πήρε τον κωδικό The International Klein Blue (ΙΚΒ)


-το μπλε του Χουαν Μιρο στους πίνακές του με τον τίτλο Βlue Ι. ΙΙ. ΙΙΙ. για το οποίο αναρωτιώταν στα ημερολόγια του αν ήταν πράγματι αυτό το μπλε των ονείρων του.